Notgeld Gross Strehlitz. Miejski pieniądz zastępczy.

Awers i rewers strzeleckiego notdeld'u z 1917 roku.

(źródło: kolekcja Mariusz Lipok)

Kolejny eksponat znajdujący się w mojej małej kolekcji.

Wydany przez strzelecki magistrat w 1917 roku ʺNotgeldʺ – tzw. ʺpieniądz na czas potrzebyʺ (pieniądz zastępczy), o wartości dziesięciu fenigów. W miarę możliwości kolekcję tę będę powiększał o kolejne notgeldy o innych nominałach.

Gdy wybuchła I wojna światowa prawie natychmiast z obiegu zniknął bilon. Władze, gromadząc monety, postanowiły zwiększyć swoje zapasy szlachetnych kruszców i metali. Wojna i kryzys gospodarczy to praktycznie dwa nie rozerwalne zjawiska. Państwa lokując większe ilości pieniędzy w sektor zbrojeniowy, ogólnie zmniejszają produkcje w innych dziedzinach, między innymi monet, gdyż cenny metal jest potrzebny do produkcji broni lub na jej sfinansowanie. Analogicznie zaczęła postępować miejscowa ludność chowając kruszec na tak zwaną „czarną godzinę” i już wkrótce zaczęło brakować drobnych pieniędzy. Aby temu zapobiec, zaczęto drukować tzw. pieniądz zastępczy. Trzy dni po wybuchu wojny, 31 lipca 1914 roku lokalny browar w Bremie wydał pierwsze bony, które miały zastąpić szybko znikające z obiegu monety. Za śladami tego browaru poszły niezliczone firmy, miasta i powiaty. Tak narodził się Notgeld.

Notgeld na początku był zwykłym arkuszem papieru, z urzędową pieczęcią, obok której wydrukowano nominał. W 1914 r., gdy gospodarka niemiecka miała się w miarę dobrze, notgeld opiewał na fenigi, jednak w miarę upływu czasu ich nominał rósł. Z czasem notgeld zaczęto traktować jak widokówki, na jego stronach zaczęto bowiem publikować np. rysunki gminnego ratusza czy kościoła albo panoramę okolicy. Niestety nie spotkałem się jeszcze z taką odmianą strzeleckiego notgeldu. W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku notgeld posłużył jako oręż propagandowy: zarówno Polacy, jak i Niemcy umieszczali na pieniądzu agitacyjne slogany. W całych Niemczech zostało opublikowanych w sumie około 100 tys. rodzajów pieniądza zastępczego. Niemal równocześnie z notgeldem narodziła się moda kolekcjonerska, która trwa do dzisiaj. W Niemczech ostatecznie notgeld wyszedł z użycia w 1924 roku.

Notgeld, który znajduje się w mojej kolekcji został wydany w listopadzie 1917 roku przez ówczesny strzelecki magistrat i kasę miejską. Posiada wymiary 7,5 cm długości na 5 cm szerokości. Jego wartość (nominał) wynosi dziesięć feningów. Oznaczony został kolejnym numerem 11511. Posiada trzy odręczne podpisy uwierzytelniające, należące do osób z ówczesnego magistratu oraz kasy miejskiej. Nie wszystkie jednak jestem w stanie dokładnie zidentyfikować. Przypuszczam, że widoczny z lewej strony podpis należy do ówczesnego burmistrza miasta Strzelce Wielkie – Paula Gundruma, na którego temat pisałem już pokrótce na łamach tego bloga. Paul Gundrum był burmistrzem miasta w latach 1901 – 1924. Natomiast jeden podpis, ten znajdujący się w środku, odczytałem jako pewnik - A. Wilpert. Arthur Wilpert (1856-1934) prowadził w Rynku sklep papierniczy, a także księgarnię nakładową i asortymentową, wypożyczalnię książek oraz środków dydaktycznych. Był wydawcą wielu pocztówek o mieście i okolicznych wioskach. Wydał także wiele książek i publikacji, m.in. "Geschichte der Pfarrei Gross Strehlitz in Oberschlesien" ("Historia parafii w Strzelcach Wielkich na Górnym Śląsku") w 1924 roku, autorstwa Alfonsa Nowacka (1868-1940). Wraz z żoną Marią (1862-1940) spoczywają na cmentarzu parafialnym w Strzelcach Opolskich. Jego podpis na nodgelcie może świadczyć o tym, że należał on także do rady miejskiej oraz że być może został on wydrukowany w sklepie papierniczym Wilperta. Znajdujący się z prawej strony, mniej czytelny podpis, który odczytałem jako: Wustmann należący do skarbnika miejskiego.

Wymiary banknotu zastępczego. (źródło: kolekcja Mariusz Lipok)

Dwa notgeldy z moich zbiorów w ramce wystawowej.

(źródło: kolekcja Mariusz Lipok)

Zdjęcie podglądowe przedstawiające inne nominały notgeldów wydanych przez ówczesny magistrat strzelecki. Przedstawiona na zdjęciu ich wielkość nie jest rzeczywista.

(źródło: aukcje internetowe)

Nagrobek, podpis oraz wzmianka z Adressbuch Gross Strehlitz 1927; kolejno: Paul Gundrum, Arthur Wilpert (nagrobek przestał istnieć w grudniu 2020 r.) oraz Paul Wustmann.

(zdjęcia zbiory własne)